ЯСЫР ШЫВАЗЫ
ХЫРХЫЗСТАН
Чын бый нянҗя Ала-Тоо
Мә җян тэён,
Хи йүн яди шынхуанли,
Жын тэ неҗон.
Ви җё сан фын фанчон чуй,
Җё чин фи тон,
Ду җынҗанли, ще тонли,
Лян җён йиён.
Кәсы Шыйүә долэли,
Да хун тэён
Ба Ала-Тоо җо хунли,
Лян җян йиён.
Тянсан хуәли, ю минди,
Вугынцыр чон.
Чунтян до жын щиннили,
Тэён са гуон.
Ленин җёли, жын нынли,
Зуәзо тэён.
Ю щён зуәшон тунлў чуан
Щинщюди лон.
Жын ду щихуан, чондини:
- Йүнчи, гощин
Дусы вә зуәзохади,
Вәди шу нын.
ЙҮӘЛЁН
Зуәр вә кә до щёнҗуонни,
Зущён зочян.
Тофу диха вә зуәди
Гуанлё лан тян.
Лян хэ йиён, шынлан тян,
Шынлан, шынлан.
Щинщю зущён җин динзы,
Вә фубуван.
Йүәлён хан зэ тяншонни,
Лиган йибан.
Ги вә хан са гуондини,
Зущён зочян.
Минди зущён фон гуонни,
Вәди йүәлён.
Та хан ги вә щёдини,
Зущён гўнён.
Та тэ ганҗин, вә канди,
Зущён җин чүан.
Йигә бандяр ду мәю,
Мучин йибан.
Хан ли вә йүан, йүәлён-а,
Зущён зочян.
Зущён хан җё вәдини:
- Шонлэ, щехуан!
Вә шончини, да йүәлён,
Чин ни бә җё.
Вә нын зоҗуә ба хун чи,
Вәди гуйхо.
ЧИН НИ ЛЭ
Җер кә тинди, щё гўнён,
Ба ниди шын.
Ниди чё шын вәшон чин
Бу ли эрфын.
Ни хан чонди: - Вәди сан,
Вәди фулин.
Ни хан чонди Урумчи,
Щинэ мучин.
Жызы дуәли мә җян ни,
Вәди гўнён.
Ниди ту хан мә быйма,
Лян щүә йиён?
Нэхур ни хан нянчинлэ,
Лян хуар йиён.
Ни гуон җыдо тэён җо
Мә мянгуә фон.
Тинхуа ни шу тёёнли,
Лян чў йиён.
Мә ма нима: - Зэ бә нё,
Лян гу йиён.
Ни бо җуанчи, гэ җүанчи
Ги ню, ги ён…
Зэ бә щүә гу, щё гўнён,
Ни зэ бә чон!
Да хуайүанни вугынцыр,
Ни дан бу чон,
Хаба, тэён бу чўлэ,
Хуар е бу вон.
- Щён ни, лэли! Ни кын чон,
Вә хан мә вон.
Бу җё щин дин җыгә йин,
Лян ще йиён.
Виса щёнли ни мә лэ,
Лян вә туанйүан?
Лян чёр йиён, за мә фи?
Мә фан Тянсан?
Вә дындини, щё гўнён,
Щён лян ни чон.
Зущён зошын вугынцыр
Дынлё тэён.
ХУСЭ МАКЭ
ГУНКЎ
Гункў щёнтян, е җычян,
Та ба зохуа ду гэбян.
Ба сан лян чуан нын дабан,
Ги димяншон пу хуатан.
Гункў щёнтян, е җычян,
Та ги танни җун хуайүан.
Гэ чү, тон фи дуә хокан,
Минжын гощин, чы готян.
Гункў щёнтян, е җычян,
Дийинни ю са нын зоҗян.
Зохади бобый фубуван
Та җё Зўгуй дуә ю чян.
Гункў щёнтян, е җычян,
Зущён ю бон нын шон тян.
Щюхади фичуан хэни җуан,
Гэхади луфон динпә тян.
Гункў щёнтян, е җычян,
Сан лян чуанни хуар кэман.
Видо хан би щён-ю цуан,
Щёхуәр, гўнён ба щин сан.
Гункў щёнтян, е җычян,
Щю лў, да чё, ла сыган.
Та ги хичўр ба дын дян,
Гәли-гәлор ду җо щян.
Гункў щёнтян, е җычян,
Хуон җин, бый йин зущён сан.
Ню, ён мә фур, фубуван.
Җысы гункўди да нындян.
ЧИН ФИ
Да сан диршон вонха лю,
Ю мә гўдў, ю мә жу.
Бу тын та гуон зули лў,
Нагә хохан нын дончў?
Да сан готу вонха тон,
Мәминди гуәбый фи хәшон,
Сын ди, хуон ди ду җёшон,
Хўҗя гощин җунди лён.
Чин фи ю лён, йисы чон,
Тондо хуайүанни хуар ду җон.
Лю ер пыйшон мыйхуар щён,
Хуайүан зущён хуә тянтон.
Фи зэ хәни фан да лон,
Нансан пәзышон ба ён фон.
Ён ха нансан ба фи хә,
Доли чунтян пино туә.
Чин фи гощин чүни тон,
Ю винонлэ ба чүр чон.
Чүршон чонди фи ю лён,
Та ги минжын гэли кон.
Фи да лүнзы җичи җуан,
Гәли-гәлор дян дынзан.
Чын дэ щёнҗуон – дянлизан,
Миндын-лаҗў тэ хокан.
Чин фи тонди җёли лён,
Мянхуа хәбо җонди вон.
Гўдўр бекэ е җүн-ён,
Бый сый мянхуа җин гунчон.
Быйшо дини жын ду мон,
Таму ба фи ду дўшон.
Быйшо чынди но сатон,
Быйтон нохади хуатон щён.
Чин фи тондо да щёнҗуон,
Щёнҗуонди чин фи до чыншон,
Таму эрви зў лэвон,
Чын ги җичи, щён гун лён.
Хэ, җён, чин фи щён лан тян,
Чин фи готу хуәлунчуан,
Зэ фи литу ющир җуан,
Ю ла жынлэ, ба хуә җуан.
Чин фисы бобый, сый нын вон,
Та ги минжын бонли мон,
Хәди чин фи, гэли кон,
Җысы лозы, җысы нён.
ЮЦА
(Ги вәди мучин)
Да йүан дунфон долэли,
Җыгә щёнщёр.
Вон фынчуаншон е гәли,
Җангуә ба вәр.
Кәсы сый ду мә җыдо,
Щёнщёр җунҗян
Цонди жә щин мучинди,
Зущён хуәян!
Ба га щёнщёр дакэли,
Литу ю са?
Зу җы сыхур канҗянли
Вә ба юца!
Щин ду нинди тынтуәли,
Фәбучын хуа.
Җысы ви вә фахади,
Вәди ама!...
Начелэди фонбошу
Вә ба юца,
Ю щинтынли вә ба та,
Гуйҗун юца…
Нянлуй, нянлуй тондини
Вон юцашон,
Җисы вә җян амани,
Ба вә тынчон…?
МУХАМЭ ИМАЗОВ
ВИҖЯ ФОНФОР
Виҗя фонфор, го мынлур
Щинни щёнли йидогўр.
Ама зэ җәр җўдилэ,
Кәсы вә будый долэ.
Щинни юни – зубудилэ,
Җүәзун сунбудо – хухуэйдилэ.
Санни-вани подилэ,
Чын ли, чын вэ зо ходилэ.
Ло мама фужоли вә,
Йи җү җун хуа мә фәгуә.
Дунщя, химин гуон дынли,
Чыди, хәди гуон сынли.
Гуй ли, гуй вә чидини,
Гуйҗун вәвәр җидини,
Кәсы годи зубудо,
Кәсы годи будый до.
Йижор – йи нян. Мә гуанщян,
Җинту җыдо – банбый нян.
Ло мама, ни фужо!
Вон ни гынчян мә зудо.
Щёляр дэшон, ни куаҗён,
Бу фә, эрзы мә йинщён.
Җыдо эрзы – вуйичун,
Ни мә зогуә йүанйин гын.
Гуй ли, гуй вә кын кэ хуэй,
Дуәди жызы җё мә фи.
Мә җыдосы мә щячон:
Жынди шуфу шын бу чон.
Хуатянзы, га йүанйүар,
Җинсыляр, хунгуангуар…
Фимындини мынҗянли,
Зущён цэҗён вә җянли.
Виҗя фонфор, го мынлур
Щинни щёнли йидогўр.
Ама зэ җәр җўдилэ,
Кәсы вә мә дый долэ.
ЙИ БА ЧИН ТЎ
Чюхә яншон сын-ёнха,
Зэ җәр җонда.
Зэ санчонни вә җўли,
Тян сан тэ да.
Сан фын чуйшон, вә поли
Ман сан, гә ва.
Җунли дили, фонли ён,
Җюли хун хуа.
Шыҗешонди дифон дуә,
Вә е чигуә.
Кәсы би вә щён ходи
Вә мә җянгуә.
Зудо натар – щёнли та,
Щёнли суан ви.
Чинцэ, җюцэ…, зу бә фә
Луәбуди цуй.
Зэ Йили, Нинщя вә чили,
Вә еди сын
Ю куан, ю да, ю салуә,
Йинчуан – җинчын.
Ланҗуди санни е лонли,
Хуонхә яншон.
Гуанйүан. Дифон тэ чинщю –
Са ду каншон.
Кәсы ба җя зун щёнли,
Щёнли Чюхә.
Щёнли хун хуа, лю цоли –
Бу па сый фә.
Җинган вә зу шуҗюли:
Минтян шонлў.
Җяни чинжынму дындини,
Эрнү, фуму.
Да җәр зуни, щёнчелэ
Лозыди хуа:
«Ба Нинщяди хуон чин тў
Налэ йи ба.
Ги ни еди фынтушон,
Тади мяншон.
(Вә йинхадини, ни җыха)
Ёҗин шаншон».
Җыни хуэйлэ, шонли фын
Вә ги вә е,
Зэ фынтушон нянлигә суәр
Дўвар йиҗе,
Ба Нинщяди хуон чин тў,
Җёнҗёр йи ба,
Да кудэрни точўлэ,
Манмар гәха.
Гуйдо җытар луәли луй
Щёнче вә е.
Ба җя, чин тў неҗонди
(Зынган щинще)
Щёнли йишы; зун мә җян
Куанда Хуонхә,
Салуә Нинщя, щин Йинчуан…
Зэ җәр фиҗуә.
ХЭНА
Йүанни хэна кэди фан,
Готу цэхуар фиди луан.
Ятур ганзо чеди зо,
Дундо гынчян ба хуар го:
- Хэна, хэна, ни бә кў:
Щүанзу, щүанзу жәту чў.
Жәту чўлэ ба ни сэ,
Сэди та бу җё ни бэ.
Җин гуон җошон тэ футан,
Йитян до хи бу янфан.
Йидо хили ни бә кў:
Ганзо йизор жәту чў.
Җин гуон годи, җё ни кэ,
Җынни жәту зэ чўлэ.
Йүанни зуәди га лотэ,
Дуйчў ятур фәди куэ:
- Хэна бу кў, ни җыха.
Ни ги хэна фәди са?
Хэнашонсы йицын фон,
Лили луәшон, җё та вон.
Ятур занче, зу сы ли:
- Дуәще, лотэ, дуәще ни.
Нянлуй дудур зэ хуаршон,
Вә мә җыдо цэсы фон.
ИСХАР ШЫСЫР
ЛАН МАЛЯНЩИН КЭДИНИ
Лан малянщин кэдини
Чинщю Чюличуан,
Лян лю мыйзы сэдини:
Са янсый хокан.
Зущён сўчон щихуанди
Вә зэ җәр санщин,
Вынцун зохуа ещинди
Ги сыщён тян җин.
Бу ю зыҗи җуандини
Чын бантянзыҗя
Зэ җыншы чин тянтонни,
Щян бу щён хуэйҗя.
Чун фын зузан гындини,
Дуан хэпа лёха,
Йисыр щидо эрдуәшон –
Зу фә чёчё хуа.
Җюсы! Та хан җидини
Ба нэгә сыҗе.
Ги вә җин тифәдини,
Җё щинни де ще.
Зу зэ җытар щё гўнён
Ту йихуэй шыщин.
Да вәди шуни җегуә
Ба лан малянщин.
Вуҗин жынҗя бу дын сый,
Дазо бу дэ хуар.
Йинцы бонгәрни суннүр
Ду чын хуар банбар.
Гуонсы вә зун лэдини
Зэ җытар няннян.
Зущён нын зохуэйлэни
Ба вәди чин нян.
ВӘ ҖЕР КӘ ДО ЛО ҖЯЛЁ
Вә җер кә до ло җялё,
Да мын фон шан кэ.
Ло җя е мә дуә гэбян,
Чин видо хан зэ.
Ду зу нэму зандини:
Фонзы, хуайүан, җин…
Гуонсы җяни мә сысый,
Щян ямир-дунҗин.
Бу ю зыҗи до ху йүан,
Җё мучин дашын.
Кәсы сыйду мә хуэйда,
Чўгуә гуэ хуэйшын…
Дуәшо сыҗян фигуәлё,
Да мянчян йижо.
Фучин, мучин, щё диди
Ду зулё йинцо…
Зуәдо фучин зэхади
Тян гуә фу диха,
Җюшыр нянлигә щё суәр,
Щинни суанлиха.
Җыгә шышон дин щүнди
Зусы жынди щин.
Җён шәлүди хуәжынни,
Тянщян лэ ё мин.
Хуәдо җыгә дун-яшон
Нандый фә жәно,
Нэгә дун-я замугә,
Сыйду бу җыдо.
ВӘ ЧИН ЧҮАН ШЫҖЕ ДАЖЫН
Вә чин чүан шыҗе дажын
Ба га йүан димян
Дуанги шанщин эртунму,
Җё таму гуанщян.
Йинцы заму тэ бу хуэй
Ба та чё дабан:
Чён, по, фиҗи, куэ хуәҗян
Дэ гәҗун задан.
Җызу эршы быйнян ман,
Заму хан бу дин:
Җыйитор җуонщю-фонфа
Манйи суй нэщин.
Вә сыщёнди эртунму
Чечў хо жә щин
Ба димян цун дабанни,
Хуа лида щинҗин.
Ги хокан дипинщяншон
Ба засый хуа гон
Шыщин-шыйи гуашонни,
Ви щисый вонвон.
Туанйүар йидин зэшонни
Ба цуан динщёнхуар,
Җё са тэпин щён вини
Дуан ги мый йигәр.
Ба бый гәзы фонкэни,
Җё до кунҗун щүан.
Хан ви заму зывонди
Щихуан тэпин чүан.
Йиху таму шу ла шу
Чын йида җящя.
Чонди, щёди гощинни,
Бу фа йитянҗя.
Җы йимянзысы Фатима Машынхаева шәлүхади.
